Sai phạm tại Dự án Gang thép Thái Nguyên: Chuyển Kết luận thanh tra đến Ủy ban kiểm tra Trung ương

Công ty Gang thép Thái Nguyên. (Ảnh: TISCO)

Đội vốn hàng nghin tỷ đồng

Dự án cải tạo mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên (Dự án) được Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư (Văn bản số 342/TTg-CN ngày 05-4-2005); giao Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS) tổ chức thẩm định, xem xét phê duyệt; Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO) là Chủ đầu tư, có tổng mức đầu tư 3.843 tỷ đồng với mục tiêu đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm.

Dự án có 2 gói thầu chính là mỏ sắt Tiến Bộ với tổng giá trị hơn 442 tỉ đồng và gói thầu tổng EPC số 1 dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá với tổng giá trị hơn 2.300 tỉ đồng. Ngoài ra, dự án còn phải thực hiện 22 gói thầu khác. Tháng 7-2007, hợp đồng số 1 được ký kết giữa bên giao thầu là TISCO với bên nhận thầu EPC là Công ty Tập đoàn Xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC).

Vào tháng 7-2007, TISCO và MCC ký hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị, xây dựng và lắp đặt (EPC) với giá trị gần 161 triệu USD. Hai bên cam kết mức giá nêu trên là “trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, đã bao gồm các khoản thuế và chi phí cần thiết”, với thời gian thực hiện dự kiến 30 tháng.

Tuy nhiên, đến năm 2012, Tổng công ty Thép Việt Nam (VNS) và TISCO có văn bản gửi Bộ Công thương và Chính phủ xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư lên thành 8.104 tỷ đồng, tăng 4.261 tỷ đồng so với mức ban đầu.

Đáng chú ý, thời điểm khi TISCO, VNS và Bộ Công thương xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án thì đa số các bộ, ngành được lấy ý kiến đều phản đối, cho rằng thiếu cơ sở. Điển hình, Ngân hàng Nhà nước cho rằng tổng mức đầu tư của dự án tăng lớn nên hiệu quả dự án đã thay đổi, phải được thẩm định lại về hiệu quả kinh tế- xã hội và tính khả thi; Bộ Công thương phải làm rõ trách nhiệm các bên khi tăng mức đầu tư. Còn Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng nhà thầu MCC chậm tiến độ so với hợp đồng đã ký, chưa có giải pháp khắc phục, vì vậy không có lý do gì để được điều chỉnh giá…

Đến tháng 4-2013, Văn phòng Chính phủ ban hành văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng gửi Bộ Công thương và VNS, trong đó nêu rõ HĐQT VNS quyết định chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả… Đồng ý về nguyên tắc các Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng TMCP Công thương xem xét cho vay tiếp…Cho rằng việc điều chỉnh tổng mức đầu tư đã được Thủ tướng chấp thuận, nên đến tháng 3-2015, Hội đồng quản trị TISCO đã ra nghị quyết tăng vốn.

Ưu ái cho nhà thầu

Theo Thanh tra Chính phủ, đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là gần 4.500 tỷ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỷ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỷ đồng... Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỷ đồng (hiện lãi vay phải trả gần 40 tỷ đồng/tháng).

Đặc biệt, TISCO đã thanh toán cho nhà thầu MCC trên 92% giá trị hợp đồng, nhưng các hạng mục chính của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành. Bên cạnh đó, TISCO còn thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD và hơn 4,7 tỷ đồng chi phí bốc xếp bảo quản thiết bị vượt giá trị hợp đồng trong khi nhà thầu Trung Quốc này chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục; cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật với giá trị hơn 38 triệu USD.

Đáng chú ý, thời điểm khi TISCO, VNS và Bộ Công Thương xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án thì đa số các bộ, ngành được lấy ý kiến đều phản đối, cho rằng thiếu cơ sở. Bỏ qua những khuyến cáo, tổng mức đầu tư được điều chỉnh tăng nhưng toàn bộ các hạng mục chính chưa hoàn thành; MCC chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục, tình trạng máy móc hư hỏng và đặc biệt dự án chậm tiến độ 10 năm và tạm dừng thi công, “đắp chiếu” từ năm 2013.

Kết luận của TTCP xác định, MCC cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật với giá trị hơn 38 triệu USD. Hiện một số thiết bị đã bị gỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng, tiến độ của dự án. Dù vậy, TISCO đã không yêu cầu tái xuất, phạt vi phạm mà còn làm các thủ tục để tiếp nhận. Cụ thể, có các máy móc, thiết bị đã nhập khẩu với tổng giá trị 31,5 triệu USD có sai khác về mã hiệu, thông số kỹ thuật…; 5 đầu máy toa xe trị giá hơn 5 triệu USD và 42 chiếc ô tô trị giá hơn 1 triệu USD được nhập về đều sai khác về trọng tải.

Chuyển Kết luận đến Ủy ban kiểm tra Trung ương

Tổng Thanh tra Chính phủ  kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công Thương chỉ đạo VNS và TISCO thu hồi của MCC các khoản: Tiền thuế TISCO đã nộp thay số tiền là 11, 6 triệu USD; các khoản chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỉ đồng và phí quản lý Phần C là 708.343 USD;

Tiền đã chi cho các tổ chức, cá nhân sai quy định hơn 3 tỉ đồng và 439.562 USD; giá trị thiết bị máy móc (38,8 triệu USD) do MCC cung cấp, có sai khác về quy cách chủng loại, xuất xứ, tên nhà cung cấp, mã hiệu, thông số kỹ thuật, trọng tải và 10 triệu USD tiền bảo lãnh thực hiện hợp đồng…

Cùng đó, rà soát, giảm trừ 7,9 tỉ đồng và 1,3 triệu USD tiền chi thuê tư vấn APAVE, SOFRECO; xử lý số tiền thanh toán sai (Phần C) cho các nhà thầu phụ và giá trị phần việc các Nhà thầu phụ thực hiện Dự án 876,7 tỉ đồng.

Đáng chú ý, Thanh tra Chính phủ còn kiến nghị xử lý việc điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư Dự án lên 8.100 tỉ đồng không có cơ sở, không đúng quy định. Tổng công ty VINAINCON nộp vào ngân sách đối với khoản bán thầu không đúng quy định 3,6 tỉ đồng.

Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Văn phòng Chính phủ, Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính theo thẩm quyền chỉ đạo, kiểm điểm xử lý trách nhiệm đối với tổ chức, cá nhân có liên quan thuộc thẩm quyền được nêu tại Kết luận thanh tra.

Thanh tra Chính phủ cũng yêu cầu VNS, TISCO, VINAINCON, Công ty Cổ phần tư vấn đầu tư mỏ và Công nghiệp TKV, Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Nông nghiệp và PTNT Thái Nguyên theo thẩm quyền tổ chức kiểm điểm, xử lý đối với tổ chức, cá nhân có khuyết điểm, sai phạm nêu tại Kết luận thanh tra.

Đồng thời, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công an khẩn trương điều tra những vi phạm có dấu hiệu hình sự; chuyển Kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý có liên quan đến khuyết điểm, sai phạm nêu tại Kết luận thanh tra.